Biblioteka TEA

1. Rozpocznij lekcję od przedstawienia celów zajęć. Zapowiedz, że dzisiejsze zajęcia zaczniemy od wspomnień, a w ich odtworzeniu pomoże nam kwestionariusz „Moja historia”. Będziemy sięgać pamięcią do tych historii, w których jakiś nasz rówieśnik_ rówieśniczka był_była z jakichś powodów inaczej traktowany_traktowana przez otoczenie, coś ją wyróżniało, była inna lub była postrzegana jako inna. Zaprezentuj kwestionariusz (Załącznik 1) na współdzielonym ekranie i omów jego poszczególne części. (15 min)

Najważniejszą częścią tej instrukcji są dwa punkty:

• Osoby uczestniczące nie powinny opisywać własnych doświadczeń dyskryminacji i przemocy rówieśniczej. Stąd prośba o przywołanie w pamięci osoby ze swojego otoczenia.
• Osoby uczestniczące opisują sytuacje, które miały miejsce w przeszłości.
• Upewnij się, że każda osoba ma dostęp do kwestionariusza (link możesz wysłać wszystkim osobom uczestniczącym na chacie). Podkreśl, że opisy tych sytuacji nie będą prezentowane na forum, a każda osoba będzie mogła opowiedzieć z tych historii tyle, na ile sama się zdecyduje. Nikt też nie będzie oceniał czy osoby uczestniczące zachowywały się w tych sytuacjach dobrze czy źle. Następnie zapowiedz, że na pracę indywidualną z kwestionariuszem będzie przeznaczone 10 minut.

2. Powróć do pracy na forum. Poproś o zapisanie gdzieś na boku lub zapamiętanie z jaką emocją kończą tę aktywność. (5 min)

Zapytaj uczestniczki i uczestników:

1. Łatwo czy trudno było przypomnieć sobie taką osobę i historię?
2. Jak się czujecie? Jak możecie nazwać emocje, które towarzyszą wam teraz i towarzyszyły w trakcie przywoływania sobie w pamięci tych sytuacji? Z czego wynikają te emocje?

Przywołaj, że powszechność takich doświadczeń może rodzić przygnębienie [wielokrotnie przeprowadzałam to ćwiczenie w zróżnicowanych grupach i nigdy nie zdarzyło się, żeby zabrakło historii do omawiania – przyp. red.]. Celem tego ćwiczenia nie jest jednak wywołanie złego nastroju, ale analiza mechanizmu, który prowadzi do przemocy rówieśniczej i dyskryminacji. Taka analiza pozwoli nam zebrać wiedzę oraz siły, aby przeciwdziałać takim historiom w przyszłości.

3. Zaproś uczniów_uczennice do pracy w 3- lub 4-osobowych podgrupach. (15 min)

Zadaniem podgrup będzie podzielenie się przywołanymi sytuacjami (z zachowaniem zasady dobrowolności, poufności i nie oceniania) oraz dyskusja wokół poniższych wątków:

1. Czy widzicie podobieństwa w przywoływanych historiach? Czy waszych bohaterów i bohaterki coś łączyło? Jakie to podobieństwa? Czy to samo je wyróżniało? Czy to samo je spotykało?
2. Kto zachowywał się w stosunku do bohaterki krzywdząco lub niesprawiedliwie? Czy była to jedna osoba czy grupa, rówieśnicy czy ktoś dorosły?
3. Czy próbowaliście zareagować na takie traktowanie tej osoby, przerwać sytuację lub wesprzeć bohatera_bohaterkę swojej opowieści?
4. Jak zachowywała się i reagowała reszta, która obserwowała te sytuacje? Czy dorośli (nauczyciele i nauczycielki, jeśli sytuacja miała miejsce w szkolnej społeczności) podejmowali próbę przerwania tej sytuacji? Co konkretnie robili? Czy to działało?
5. Jak to wpływało na poczucie bezpieczeństwa, samopoczucie oraz możliwości nauki tej osoby? Jak wpłynęło lub mogło to wpłynąć na przyszłość tej osoby?

Uwaga! W trakcie pracy w podgrupach zajrzyj do każdego pokoju, aby upewnić się, jak przebiega praca i czy osoby uczestniczące nie potrzebują wsparcia. Zanim osoby zostaną przekierowane do pokojów możesz także pokazać, jak w danej aplikacji wysłać do uczniów_uczennic powiadomienie, że potrzebują pomocy.

4. Zaproś uczniów_uczennice do powrotu na forum grupy. Koniecznie zadbaj o to, aby osoby „wyszły ze swojej roli” (poproś, aby każdy powiedział na głos swoje imię i miejsce przebywania, na przykład „Jestem Ilona, chodzę do klasy 8c i rozmawiam teraz z Wami z mojego dużego pokoju”, lub zaproponuj, aby każdy stanął przed swoim urządzeniem ekranowym, symbolicznie otrzepał się z tej historii jak pies wytrzepuje się po wyjściu z wody i wypowiedział na głos swoje imię.

5. Podsumuj najważniejsze wątki tego doświadczenia (5 min).

• Przemoc, w tym przemoc rówieśnicza i dyskryminacja to powiązane zjawiska. O przemocy mówimy wówczas, „gdy ktoś silniejszy fizycznie lub psychicznie wyrządza krzywdę komuś słabszemu w sposób zamierzony, specjalnie. Cechą charakterystyczną przemocy jest nierównowaga sił między uczennicami_uczniami, intencjonalność i powtarzalność tego typu zachowań”^[1].
• Przemoc i dyskryminacja mogą trwać tylko wówczas, jeśli świadkowie nie reagują. Jest to wspaniała informacja, bo to oznacza, że jeśli będziemy mieli i miały odwagę cywilną, aby reagować i jeżeli będziemy się uczyć jak to robić, to te sytuacje przestaną mieć miejsce.

6. Zapytaj, jak dzisiaj uczniowie_uczennice zachowaliby się, gdyby w kapsule czasu wrócili_wróciły do tamtych czasów? Czy zrobiliby_zrobiłyby coś więcej lub inaczej? Czy zaniechałyby jakiś działań?

Jeżeli masz możliwość dalszej pracy z tą grupą zapowiedz, że kolejne zajęcia będą poświęcone rozwijaniu umiejętności reagowania na dyskryminację i przemoc rówieśniczą (5 min).

7. Ćwiczenie to można rozszerzyć o dodatkowy moduł (kolejna godzina zajęć), w trakcie którego można podyskutować:

• Jakich reakcji na takie sytuacje młodzież oczekiwałaby od dorosłych, w tym od osób pracujących w szkole?
• W jaki sposób można reagować z pozycji rówieśnika_rówieśniczki – katalog możliwych rozwiązań i reakcji? (bardziej szczegółowe rozwinięcie punktu 6)
• O co powinniśmy zadbać w naszej klasie, w naszej szkole, aby nie dochodziło do takich sytuacji albo aby były one „dławione w zarodku”? Co konkretnie możemy zrobić jako zespół klasowy?

^[1]Definicja pochodzi z podręcznika „Łańcuch dyskryminacji i przemoc w szkole. Szkoła Przyjazna Prawom Człowieka. Jak przeciwdziałać wykluczeniu i przemocy w szkole”, Warszawskie Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń [Źródło: https://um.warszawa.pl/documents/21449838/32802105/Antydyskryminacja_z-04.pdf/96bbccc1-3714-ac7b-e303-6fee305ed0d4?t=1634497736878]