Raport stanowi podsumowanie niemal rocznych badań zrealizowanych w ramach projektu „Wielka nieobecna – o edukacji antydyskryminacyjnej w systemie edukacji formalnej w Polsce”. Projekt został zainspirowany doświadczeniami członkiń i członków stowarzyszenia z pracy w obszarze edukacji antydyskryminacyjnej, zarówno z młodzieżą, jak i osobami dorosłymi. Wskazywały one, że obecność tematyki antydyskryminacyjnej, równości i różnorodności w systemie edukacji formalnej jest niewielka, a treści przekazywane dzieciom podczas nauki w szkole często stanowią powielenie funkcjonujących stereotypów i uprzedzeń dotyczących różnych grup społecznych zagrożonych dyskryminacją i wykluczeniem społecznym. Jednocześnie dostępne analizy i badania systemu edukacji formalnej w Polsce wskazują na obecność w systemie edukacji formalnej wielu stereotypowych oraz wykluczających treści dotyczących grup mniejszościowych. „Przekaz edukacyjny w Polsce zawiera silnie homogeniczny obraz społeczeństwa polskiego, w którym nie znajdują miejsca realnie istniejący, ale też realnie marginalizowani i wykluczani „inni” – mniejszości etniczne, religijne, migranci/migrantki, uchodźcy/uchodźczynie, osoby z niepełnosprawnością, osoby nieheteroseksualne” .
W efekcie tych obserwacji postanowiliśmy szczegółowo zbadać zarówno elementy systemu kształcenia i doskonalenia nauczycieli/nauczycielek, jak i systemu kształcenia dzieci i młodzieży pod kątem tego, w jakim stopniu w obu tych systemach wyposaża się w kompetencje w zakresie edukacji antydyskryminacyjnej dorosłych pracujących w systemie oraz osoby, dla których kształcenie jest obowiązkiem wynikającym z polskiego prawa.
Badanie treści podręcznikowych było dla nas istotne także ze względu na fakt, że zgodnie z zaleceniami Pełnomocnika Rządu ds. Równego Traktowania oraz Ministra Edukacji Narodowej rzeczoznawcy akceptujący podręczniki do użytku szkolnego powinni zwracać szczególną uwagę na „konieczność analizy treści znajdujących się w podręcznikach pod kątem równego traktowania oraz przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię lub wyznanie, poglądy polityczne, wiek, orientację seksualną, stan cywilny i rodzinny.” Wyniki badania, przedstawione w niniejszym raporcie wskazują jednak, że takie działania osób odpowiedzialnych za dopuszczenie podręczników mają charakter sporadyczny i nie stanowią istotnej kwestii podczas analizy i oceny proponowanych młodzieży treści.
W pierwszej części raportu znajdą Państwo szczegółowy opis metodologii badawczej wykorzystywanej w projekcie „Wielka nieobecna” (w aneksie do raportu zamieszczono opracowane w projekcie narzędzia badawcze). Następnie zaprezentowane zostały wyniki badań w podziale na części dotyczące systemu kształcenia nauczycieli i nauczycielek oraz systemu kształcenia obowiązkowego dzieci i młodzieży. W ostatniej części zebrano najważniejsze wnioski i rekomendacje z całego badania.
Mając świadomość, że pewna grupa nauczycielek i nauczycieli w naszym kraju podejmuje kroki w celu wprowadzania treści antydyskryminacyjnych podczas prowadzonych przez siebie zajęć w szkołach, często korzystając z narzędzi proponowanych przez organizacje pozarządowe, w niniejszej publikacji zamieściliśmy także Przewodnik po narzędziach edukacji antydyskryminacyjnej, stanowiący zbiór informacji o projektach społecznych realizowanych na rzecz osób pracujących w systemie edukacji formalnej, a także publikacjach książkowych, elektronicznych czy filmowych, z których mogą czerpać zainteresowani nauczyciele i nauczycielki.
Z raportu będą mogą skorzystać także edukatorki/edukatorzy antydyskryminacyjni/e, osoby odpowiedzialne za organizację systemu i kształcenie nauczycielek/li (MEN, ośrodki kształcenia), osoby reprezentujące nauczycielskie związki zawodowe, samorządy uczniowskie i studenckie.
Publikacja raportu i realizacja całego projektu „Wielka nieobecna – o edukacji antydyskryminacyjnej w systemie edukacji formalnej w Polsce” była możliwa dzięki wsparciu Fundacji Batorego, za które bardzo dziękujemy.
Mamy nadzieję, że raport będzie stanowił dla Państwa ciekawą i inspirującą lekturę.