Biblioteka TEA

1. Rozpocznij zajęcia dotyczące tożsamości od przedstawienia celów zajęć. Jeśli po raz pierwszy pracujesz z grupą na danej platformie, wyjaśnij, w jaki sposób włączać/wyłączać mikrofon, jak włączyć kamerę, jak korzystać z czatu, reakcji i innych funkcji, które według Ciebie będą potrzebne (5 min).

2. Zaproś osoby uczestniczące do zabawy „Wszystkie osoby, które…”. Wyjaśnij, że jest to zabawa o analogicznych zasadach jak ta, którą mogą znać z klasy szkolnej, kiedy jedna osoba staje na środku sali, inne osoby siedzą dookoła niej na krzesłach (krzeseł w sali jest o jedno mniej niż osób). W wersji online to Ty będziesz jednak tą osobą, która zadaje pytania. A zadaniem osób uczestniczących będzie zakrywanie lub odkrywanie kamerki (zalecamy zasłanianie kamerki palcem lub kartką, niż włączanie i wyłączanie, gdyż ta ostatnia opcja często działa z lekkim opóźnieniem) w zależności od tego, jakiej odpowiedzi udzielą na Twoje pytanie.

Poproś wszystkie osoby uczestniczące o zakrycie swojej kamery dłonią lub kartką. Wyjaśnij, że będziesz odczytywać różne stwierdzenia. Wszystkie osoby, których dane stwierdzenie dotyczy, mają wówczas odsłonić kamerę i przyjrzeć się, kto jest w ich grupie. Następnie znowu osoby zakrywają kamery. Procedurę powtarzasz kilka razy. Pytania znajdują się poniżej, możesz też wymyślić swoje własne, a na koniec zaprosić osób uczestniczących do zadania pytań, jeśli jakieś przychodzą im do głowy.

• Lubią lody.
• Lubią długo spać.
• Mają więcej niż jedno zwierzę w domu.
• Grają na jakimś instrumencie muzycznym.
• Były kiedyś na innym kontynencie niż Europa.
• Lubią chodzić do szkoły.
• Mówią biegle w innym języku niż ich pierwszy język.
• Od zawsze mieszkały w miejscowości, w której mieszkają teraz.
• Czytały Harry’ego Pottera.

Jeśli pracujesz z grupą osób dorosłych, np. specjalistów_specjalistek w jakiejś dziedzinie, możesz też zadać pytania dostosowane do tej grupy. Jeśli są to, dajmy na to, osoby nauczycielskie, możesz zapytać „wszystkie osoby, które uczestniczyły już w jakichkolwiek warsztatach poruszających tematykę przeciwdziałania dyskryminacji”.

Po zakończeniu ćwiczenia zapytaj, czy osoby uczestniczące mają jakieś wnioski, którymi chcą się podzielić. Wysłuchaj wszystkich chętnych do mówienia. Na zakończenie możesz zwrócić uwagę na to, że zapewne za każdym razem trochę inne kamery były odkryte, a inne zakryte. Co pokazuje, że nawet jeśli wydaje nam się, że jest między nami więcej podobieństw, to są też różnice. I że te różnice mogą mieć bardzo różnorakie powody. Może to być kwestia tego, co lubimy, a czego nie lubimy, ale może to być też związane z tym, kim jesteśmy, czyli z naszą tożsamością (10 min).

3. Zaproś osoby uczestniczące do dyskusji na temat tego, czym dla nich jest tożsamość. Zapytaj osoby, w jaki sposób definiują to pojęcie dla siebie. Możesz tutaj zaproponować 5-minutową pracę w mniejszych pokojach – zadaniem każdej grupy jest samodzielne przygotowanie definicji tożsamości.

4. Przedstaw osoby uczestniczące rysunek przedstawiający koło tożsamości. Zapytaj, co widzą, patrząc na ten rysunek. Czy widzą jakąś różnicę między cechami w kole różowym i w kole białym?

Daj grupie czas na znalezienie odpowiedzi na pytanie, czyli „w jaki sposób koło białe różni się od różowego”. Podsumuj, że w kole białym znajdują się te cechy naszej tożsamości, na które nie mamy wpływu (cechy tożsamości pierwotnej), a w różowym te, na które możemy mieć wpływ (cechy tożsamości wtórnej), ale też ten wpływ wcale nie jest oczywisty i faktycznie nie zawsze go mamy. Opisz cechy tożsamości pierwotnej (niezmiennej) oraz wtórnej.

Tożsamość pierwotna: cechy, z którymi się rodzimy bądź nabywamy na wczesnym etapie życia (we wczesnej socjalizacji). Utrzymują się przez całe życie i są trudne, a nawet niemożliwe do zmiany, mamy na nie bardzo mały wpływ. Są to: pochodzenie etniczne, płeć, wiek, (nie)pełnosprawność, orientacja seksualna, wyznanie, pierwszy język, cechy fizyczne (wygląd) i psychiczne (do tych cech możemy też zaliczyć cechy związane z neuro(a)typowością).

Tożsamość wtórna: składa się z cech, które mogą podlegać zmianie. Są to: poziom wykształcenia, przynależność do danej grupy społecznej, światopogląd, miejsce zamieszkania, nawyki żywieniowe, hobby, wygląd (w pewnych aspektach, o ile np. nie wiąże się z kolorem skóry), stan cywilny, status rodzicielski, przynależność do subkultur.

5. Zaproś osoby uczestniczące do przygotowania własnych kół tożsamości. Poproś, by każda osoba wzięła kartkę, narysowała dwa koła i spróbowała je dla siebie uzupełnić. Zaznacz, że wyników pracy nie będzie trzeba nikomu pokazywać, zaprosisz tylko osoby do pracy w mniejszych grupach, by opowiedzieć sobie o swoich refleksjach związanych z opisywaniem samego_samej siebie.

W tym czasie przygotuj mniejsze pokoje tak, aby w każdym mogły pracować maksymalnie 3–4 osoby.

6. Zaproś osoby do pracy w mniejszych grupach (wcześniej przygotowanych). Zapowiedz, że zostaną teraz przeniesione do mniejszych pokoi, w których będą pracować z innymi 2–3 osobami, a ich zadaniem będzie rozmowa i refleksja na temat tego, jak to jest opisywać samego_samą siebie. I czy, patrząc na swoje koła, mają jakieś wnioski, którymi chcą się podzielić z innymi. Daj na pracę w pokojach co najmniej 7 minut.

7. Po powrocie osób z pokoi zaproś do szybkiego podsumowania aktywności na forum. Możesz zadać takie pytania: czego się dowiedziałyście_dowiedzieliście, co było dla was ciekawe, zaskakujące, warte zapamiętania? Jakie wnioski dla siebie wyciągacie z tego ćwiczenia? Dlaczego rozmowa o tożsamości jest ważna? 

8. Podsumuj aktywność, zwracając uwagę na to, że cechy z wewnętrznego koła to konkretne cechy osób czy grup ludzi, które mogą stać się przyczyną gorszego traktowania w życiu, czyli inaczej przesłankami dyskryminacji:

• płeć
• kolor skóry
• (nie)pełnosprawność
• pochodzenie narodowe/etniczne
• wiek
• orientacja seksualna
• wyznanie/bezwyznaniowość
• neuro(a)typowość
• status społeczny i ekonomiczny

Nie możemy jednak zapomnieć, że również cechy z kręgu zewnętrznego mogą stać się przyczyną gorszego traktowania, np. kwestia tego, jaki wykonuje się zawód, czy mieszka się w mieście, czy na wsi.

Zastanówcie się wspólnie (w formie dyskusji na forum lub w mniejszych grupach, w zależności od potrzeb grupy, z którą pracujesz), jakie grupy i ze względu na jakie cechy są dyskryminowane w najbliższym otoczeniu OU, czyli np. w szkole. Porozmawiajcie o tym, w jaki sposób, możecie przeciwdziałać zachowaniom dyskryminacyjnym w obszarze waszego wpływu. Aby pomóc w tej dyskusji, przytocz definicję dyskryminacji:

Dyskryminacja – nierówne, gorsze traktowanie osób w oparciu o ich przynależność do pewnej grupy, wyróżnionej na podstawie jednej cechy. Może zarówno przyzwalać na przemoc, jak i usprawiedliwiać jej stosowanie.

Czas: w zależności od rozbudowania ćwiczenia i decyzji, czy grupa będzie pracowała w mniejszych pokojach, maksymalnie 90 minut. Samo koło tożsamości, bez rozmowy o przesłankach dyskryminacji – 30 minut.