Poniżej treść całego stanowiska.
Stanowisko Towarzystwa Edukacji Antydyskryminacyjnej dotyczące reformy edukacji w zakresie obecności treści antydyskryminacyjnych w podstawie programowej dla szkół podstawowych
W tygodniach rozpoczynającym nowy rok szkolny 2017/2018 ─ pierwszy rok wdrażania reformy edukacji przygotowanej przez Ministerstwo Edukacji Narodowej pod przewodnictwem minister Anny Zalewskiej ─ Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej apeluje do nauczycielek i nauczycieli o podejmowanie działań z zakresu edukacji antydyskryminacyjnej w ramach prowadzonych przez nich zajęć. Z rosnącym niepokojem obserwujemy zmiany w systemie edukacji formalnej, dotyczące zarówno celów i treści nauczania, jak i sposobu funkcjonowania placówek i środowiska szkolnego. Autorzy i autorki reformy zignorowali potrzeby uczennic i uczniów oraz nauczycielek i nauczycieli, związane z prawem do nauki i do pracy w szkole wolnej od dyskryminacji, otwartej na dialog, różnorodność i równość.
Przedstawicielki i przedstawiciele Towarzystwa Edukacji Antydyskryminacyjnej brali udział w konsultacjach w ramach grupy “Ekspertów Dobrych Zmian w Edukacji”, zabierali głos jako partner społeczny m.in. w sprawie usunięcia z rozporządzenia w sprawie wymagań wobec szkół i placówek zapisu o konieczności prowadzenia przez szkoły działań antydyskryminacyjnych obejmujących całą społeczność szkolną. Niestety, nasz głos nigdy nie został wysłuchany.
Analiza przebiegu reformy edukacji, zarówno na poziomie jej przygotowywania, planu wdrożenia, jak i konsultowania, wykazuje, że edukacja antydyskryminacyjna jest systemowo wyłączana z programów szkolnych, a jej cele nie będą realizowane w szkole w Polsce. Świadczą o tym między innymi niekorzystne zmiany dotyczące nauczania indywidualnego dla uczennic i uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi czy zapisy nowej podstawy programowej dla szkół podstawowych. O ile w poprzednich latach edukacja antydyskryminacyjna nie była priorytetem oświaty, o tyle wprowadzane w tej chwili zmiany stawiają pod znakiem zapytania możliwość jej realizacji w ogóle. Wskutek tych zmian uczennice i uczniowie będą jeszcze bardziej niż dotychczas narażeni na dyskryminację i przemoc motywowaną uprzedzeniami. Ministerstwo Edukacji Narodowej, proponując zmiany, nie bierze pod uwagę problemów, które od lat są obecne w szkole, takich jak mowa nienawiści, dyskryminacja ze względu na szereg przesłanek, przemoc motywowana uprzedzeniami czy brak systemowych rozwiązań dotyczących reagowania na przypadki dyskryminacji.
Z badań Towarzystwa Edukacji Antydyskryminacyjnej (raporty: Edukacja antydyskryminacyjna. Ostatni dzwonek! O deficytach systemu edukacji formalnej w obszarze przeciwdziałania dyskryminacji i przemocy motywowanej uprzedzeniami. Raport z badań, 2016 oraz Dyskryminacja w szkole – obecność nieusprawiedliwiona. O budowaniu edukacji antydyskryminacyjnej w systemie edukacji formalnej w Polsce. Raport z badań, 2015) i Instytutu Badań Edukacyjnych (raport z badania Bezpieczeństwo uczniów i klimat społeczny w polskich szkołach, 2015) wynika, że są to jedne z największych wyzwań szkół w Polsce.
W preambule do podstawy programowej czytamy, że: Kształcenie i wychowanie w szkole podstawowej sprzyja rozwijaniu postaw obywatelskich, patriotycznych i społecznych uczniów. Zadaniem szkoły jest wzmacnianie poczucia tożsamości narodowej, przywiązania do historii i tradycji narodowych, przygotowanie i zachęcanie do podejmowania działań na rzecz środowiska szkolnego i lokalnego, w tym do angażowania się w wolontariat. Szkoła dba o wychowanie dzieci i młodzieży w duchu akceptacji i szacunku dla drugiego człowieka, kształtuje postawę szacunku dla środowiska przyrodniczego, w tym upowszechnia wiedzę o zasadach zrównoważonego rozwoju, motywuje do działań na rzecz ochrony środowiska oraz rozwija zainteresowanie ekologią. W tak nakreślonych celach edukacji brakuje budowania postaw otwartości na różnorodność, brakuje kształtowania w młodych ludziach ciekawości świata, budowania szacunku nie tylko do swojej tradycji, ale też do tradycji innych narodów, kultur. Wartości, które zostały wymienione w preambule „znikają” jednak z dalszych zapisów podstawy programowej – nie są wyodrębnione lub są połączone z kształtowaniem postaw uczennic i uczniów, w związku z czym nie ma jasności na jakich wartościach opierają się postawy.
Obserwujemy także niekonsekwencję pomiędzy wymaganiami ogólnymi i szczegółowymi. Na poziomie szczegółowym (treści nauczania) dominuje aspekt wiedzowy z elementami umiejętności, zaś punkty dotyczące kształtowania postaw nie zostały uwzględnione. Tak określone treści nauczania (wymagania szczegółowe) nie wskazują zatem na możliwości realizowania części celów ogólnych. Na przykład powtarzany kilkakrotnie szacunek do innych ludzi, miejsc, kultur w podstawie do geografii dla klas IV-VIII nie ma odzwierciedlenia w treściach nauczania (wymaganiach szczegółowych) oraz w warunkach i sposobach realizacji lekcji. W proponowanych treściach dotyczących Afryki, Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej czy współczesnej sytuacji na Ukrainie nie zakłada się np. zrozumienia różnorodnych perspektyw, odniesienia do postkolonializmu, współczesnych wyzwań krajów afrykańskich, niestereotypowego podejścia do kwestii głodu czy ubóstwa. Podobnie jest w treściach nauczania do historii, gdzie podstawę do wprowadzania wątków antydyskryminacyjnych stanowią jedynie tak odległe historycznie wydarzenia, jak krucjaty, Rewolucja Francuska, wielkie odkrycia geograficzne czy Holokaust.
W podstawie programowej dla szkół podstawowych dominuje perspektywa większościowa (katolicka, rdzennie polska, pełnej rodziny). Brakuje miejsca dla innych niż większościowe poglądów, wyznań, opinii czy perspektywy osób z grup mniejszościowych. Brakuje również wskazania na potrzebę rozmowy na ten temat na poziomie grupy, klasy, szkoły. Proponowane w ramach warunków i sposobów realizacji lekcji przedmiotowych zapisy, wymieniają aktywizujące metody pracy, ale nie proponują metod dydaktycznych opartych na dialogu, wspólnej dyskusji, analizie problemu, refleksji czy rozwiązywaniu sytuacji konfliktowych. Taka perspektywa ogranicza, jeśli nie uniemożliwia, kształtowanie postaw otwartości wobec ludzi i świata. W efekcie uczennice i uczniowie w zreformowanej szkole będą się uczyli o świecie, który nie przystaje do rzeczywistości szkolnej i pozaszkolnej.
Mimo wielokrotnych odwołań do umiejętności komunikacyjnych, w tym umiejętności wyboru źródeł informacji czy krytycznej analizy tekstów medialnych, a także do nowoczesnych technologii informacyjnych, w podstawie programowej do szkół podstawowych nie ma odwołania do mowy nienawiści, tak na poziomie wymagań ogólnych, jak i szczegółowych. Tematyka ta została pominięta przez autorki i autorów rozporządzenia. Nawet jeśli zajęcia dotyczące mowy nienawiści, będą realizowane przez nauczycielki i nauczycieli przy okazji innych tematów, autorzy i autorki zignorowali po raz kolejny kluczową potrzebę środowiska szkolnego.
Pomimo wyzwań jakie stoją przed nauczycielkami i nauczycielami, a także uczennicami i uczniami w nowej szkolnej rzeczywistości wydaje się, że realizacja działań antydyskryminacyjnych w zreformowanej szkole wciąż jest możliwa. Z przeglądu podstawy programowej do szkół podstawowych przeprowadzonego przez Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej, wynika, że prowadzenie edukacji antydyskryminacyjnej w ograniczonym zakresie jest możliwe na lekcjach języka polskiego, historii, geografii, etyki, języka obcego nowożytnego czy wiedzy o społeczeństwie w klasach IV-VIII szkoły podstawowej.
Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej śledziło proces przygotowywania i wdrażania reformy, na bieżąco analizujemy podstawy programowe dla szkół podstawowych i ponadpodstawowych, oczekujemy także na publikację nowych podręczników. Zgodnie z naszą misją, którą jest rozwijanie i upowszechnianie edukacji antydyskryminacyjnej tak, aby każda osoba współtworzyła świat wolny od dyskryminacji i przemocy, będziemy w dalszym ciągu wspierać praktykę wychowawczą szkół oraz nauczycielki i nauczycieli w równościowym podejściu do uczennic i uczniów, a także w działaniu na rzecz szkoły wolnej od przemocy i dyskryminacji. A nauczycielom i nauczycielkom i wszystkim osobom pracującym z młodzieżą, życzymy z okazji rozpoczynającego się roku szkolnego wielu sukcesów wychowawczych i satysfakcji z wykonywanej pracy. Jednocześnie serdecznie Państwu dziękujemy za Waszą pracę na rzecz praw człowieka oraz za zdeterminowane i cierpliwe prowadzenie edukacji antydyskryminacyjnej w Waszych szkołach.
Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej
Stanowisko TEA dotyczące reformy edukacji w zakresie obecności treści antydyskryminacyjnych w podstawie programowej dla szkół podstawowych – link do wersji pdf