Całość listu przedstawiamy poniżej:
Warszawa, 27 czerwca 2014 r.
Szanowna Pani Minister,
W imieniu Towarzystwa Edukacji Antydyskryminacyjnej (TEA) oraz Koalicji na rzecz Edukacji Antydyskryminacyjnej – porozumienia 48 organizacji pozarządowych i partnerów społecznych działających na rzecz edukacji i równości, zwracamy się do Pani, przedstawiając cele i postulaty Koalicji oraz prosząc o osobiste spotkanie.
Celem Koalicji jest wprowadzenie rzetelnej edukacji antydyskryminacyjnej do edukacji formalnej w Polsce. Edukacja antydyskryminacyjna to świadome działanie podnoszące wiedzę, umiejętności i wpływające na postawy, które umożliwia przeciwdziałanie dyskryminacji, mowie nienawiści, przemocy motywowanej uprzedzeniami, a przez to wzmacnia ochronę podstawowych praw człowieka, w tym praw dziecka.
Edukacja antydyskryminacyjna:
– rozwija wiedzę uczniów/uczennic, nauczycieli/nauczycielek na temat mechanizmów dyskryminacji i wykluczenia,
– buduje praktyczne umiejętności reagowania i przeciwdziałania dyskryminacji oraz przemocy motywowanej uprzedzeniami,
– rozwija wiedzę na temat grup dyskryminowanych i różnorodności społecznej,
– wzmacnia grupy i osoby dyskryminowane.
W skład Koalicji na rzecz Edukacji Antydyskryminacyjnej wchodzą instytucje od lat pracujące na rzecz realizacji praw człowieka i równości, na co dzień współpracujące ze szkołami i środowiskiem nauczycielskim.
Wyniki rzetelnych, aktualnych badań prowadzonych m.in. przez Centrum Badań nad Uprzedzeniami Uniwersytetu Warszawskiego, Instytut Badań Edukacyjnych oraz liczne organizacje pozarządowe jednoznacznie wskazują, że w polskich szkołach dochodzi do nierównego traktowania ze względu na wszystkie możliwe przesłanki (m.in. płeć, rasę, pochodzenie narodowe i etniczne, wyznanie i bezwyznaniowość, niepełnosprawność, orientację seksualną, status społeczno-ekonomiczny). Diagnozę tę potwierdzają doświadczenia organizacji, które regularnie pracują z nauczycielami/nauczycielkami i całymi społecznościami szkolnymi. W przypadku konkretnych uczniów i uczennic mowa nienawiści, dyskryminacja oraz przemoc motywowana uprzedzeniami stanowią poważne zagrożenie dla ich podstawowego poziomu bezpieczeństwa i zdrowia.
Potwierdzone i udokumentowane przypadki naruszeń jednoznacznie wskazują, że istniejące rozwiązania systemowe w polskiej oświacie są w odniesieniu do przeciwdziałania dyskryminacji niewystarczające i mało skuteczne, a zdefiniowane w podstawie programowej zobowiązanie szkół do „zapobiegania wszelkiej dyskryminacji” nie jest realizowane.
W związku z powyższą diagnozą Koalicja na rzecz Edukacji Antydyskryminacyjnej apeluje do Pani Minister o:
1. Wpisanie edukacji antydyskryminacyjnej do podstawowych kierunków realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2014/2015.
Kierunki realizacji polityki oświatowej stanowią podstawę do planowania przez organy nadzoru pedagogicznego oraz ośrodki doskonalenia nauczycieli działań w nadchodzącym roku szkolnym. Zdaniem Koalicji, przeciwdziałanie dyskryminacji i przemocy motywowanej uprzedzeniami powinno stać się oddzielnym priorytetem lub wejść wprost w zakres rozumienia działań na rzecz zdrowia i bezpieczeństwa uczniów/uczennic. Działanie byłoby istotnym wsparciem dla realizacji wymagań wobec szkół („realizowanie działań antydyskryminacyjnych obejmujących całą społeczność przedszkolną/szkolną”) wprowadzonych przez Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 maja 2013 r., dotyczącym nadzoru pedagogicznego.
2. Wprowadzenie, wspólnie z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego, tematu przeciwdziałania dyskryminacji do standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela oraz do szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli.
Koalicja stoi na stanowisku, że przeciwdziałanie dyskryminacji jest jedną z kluczowych kompetencji nauczycieli/nauczycielek, gwarantującą wszystkim uczniom równy poziom ochrony przed naruszeniami i przemocą. Konsekwentnie, powinna być zapisana w aktach prawnych regulujących kwalifikacje i standardy kształcenia w zawodzie nauczyciela. Jednocześnie wesprze to znacząco realizację wymagań kierowanych od maja 2013 wobec szkół, które mają za zadanie realizować działania zapobiegające dyskryminacji, skierowane do całej społeczności szkoły, a także realizację zapisów podstawy programowej dotyczącej roli szkoły w zapobieganiu wszelkiej dyskryminacji.
3. Uruchomienie regularnego kursu doskonalenia nauczycieli/nauczycielek, wzmacniającego ich kompetencje do reagowania i przeciwdziałania dyskryminacji, mowie nienawiści oraz przemocy motywowanej uprzedzeniami.
Obecnie brakuje regularnego trybu doskonalenia nauczycieli/nauczycielek w obszarze edukacji antydyskryminacyjnej, przygotowującego do reagowania i przeciwdziałania dyskryminacji w szkołach. Nauczyciele/nauczycielki nie mają usystematyzowanego dostępu do tego ważnego obszaru wiedzy. W opinii Koalicji warto powrócić i rozwinąć istniejące doświadczenia m.in. ówczesnego Centralnego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli, związane z edukacją na temat praw człowieka i równości. Dobrze przygotowani nauczyciele/nauczycielki to podstawowy warunek zapewnienia dzieciom i młodzieży bezpieczeństwa oraz poszanowania ich praw bez względu na jakąkolwiek cechę.
4. Wprowadzenie systemowej zmiany do procedury zatwierdzania do użytku podręczników szkolnych tak, aby wyeliminować z nich treści dyskryminacyjne.
Badania przedstawione w raporcie „Wielka nieobecna” Towarzystwa Edukacji Antydyskryminacyjnej wskazują, że mimo ogólnych wytycznych dla recenzentów, w podręcznikach stosowanych w polskich szkołach i zatwierdzonych do użytku przez MEN nadal znajdują się treści wzmacniające stereotypy i dyskryminację. Zobowiązania MEN odnoszące się do tej problematyki wpisane są w Krajowy Program Działań na rzecz Równego Traktowania. Doceniając praktykę zainicjowaną przez Panią Minister – uwzględnienie opinii recenzentki równościowej przy pracach nad „Naszym elementarzem” – Koalicja postuluje wykorzystanie i upowszechnienie tego typu rozwiązania w odniesieniu do wszystkich innych podręczników i także innych niż płeć przesłanek dyskryminacji.
5. Przygotowania i szerokiego upowszechnienia informacji dla nauczycieli/nauczycielek, rodziców oraz dzieci i młodzieży na temat możliwości reagowania i postępowania w przypadkach dyskryminacji i przemocy doświadczanej
w szkole.
Wyjątkowo pilnym, ale też praktycznym działaniem jest upowszechnienie rzetelnych i wyczerpujących informacji na temat możliwości pomocy, jaką uczniowie/uczennice i ich rodzice mogą uzyskać w sytuacji dyskryminacji i przemocy motywowanej uprzedzeniami, do której doszło w szkole. Podobnie, przystępnych i konkretnych informacji na temat możliwości reagowania w takich sytuacjach potrzebują nauczyciele/nauczycielki. Wierzymy, że bezczynność wobec istniejących naruszeń praw dziecka, wynika często nie tyle ze złej woli, lecz przede wszystkim z braku wiedzy na temat właściwych możliwości działania.
6. Uwzględnienie działań związanych ze wzmacnianiem edukacji antydyskryminacyjnej w projektach systemowych MEN planowanych do realizacji w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój (POWER).
Celem POWER jest m.in. poprawa jakości pracy szkół i placówek oświatowych, w tym „wzmocnienie systemu wspierania szkół i placówek ukierunkowanego na ich rozwój służący podniesieniu jakości kształcenia oraz zapewnieniu równego dostępu i równych szans”. Stoimy na stanowisku, że integralną częścią projektów systemowych MEN, które mają za zadanie realizować ww. cele, powinny być działania rozwijające kompetencje nauczycieli/nauczycielek oraz dyrektorów/dyrektorek związane z przeciwdziałaniem dyskryminacji i przemocy motywowanej uprzedzeniami. Postulujemy zaplanowanie przez MEN osobnego projektu skupiającego się na tej problematyce, który stworzyłby możliwość wprowadzenia faktycznych zmian zwiększających bezpieczeństwo i ochronę praw uczniów/uczennic w szkołach. Nowa perspektywa EFS daje MEN takie możliwości, apelujemy o ich wykorzystanie.
7. Oficjalne wsparcie dla zagwarantowania możliwości finansowania projektów związanych z przeciwdziałaniem dyskryminacji w szkołach w ramach Osi IV „Innowacje społeczne i współpraca ponadnarodowa” Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój (POWER).
POWER daje możliwości realizacji projektów w trybie konkursowym. Apelujemy o wsparcie MEN dla zagwarantowania możliwości korzystania z takiego trybu przez placówki oświatowe, organizacje pozarządowe i inne podmiotowy zainteresowane wzmocnieniem realizacji wymogu nadzoru pedagogicznego – prowadzeniem „działań antydyskryminacyjnych obejmujących całą społeczność przedszkolną/szkolną”. Zapewnienie takiej możliwość w ramach POWER to danie realnych szans na rozwój narzędzi antydyskryminacyjnych, opartych na najlepszych praktykach i jednocześnie dostosowanych do potrzeb polskich szkół i placówek oświatowych. Wzmocni to jakość realizacji wymogów nadzoru pedagogicznego, jednocześnie zmniejszając zakres dyskryminacji i przemocy motywowanej uprzedzeniami, która dotyka uczniów i uczennice.
8. Podtrzymanie praktyki oficjalnego występowania Minister Edukacji Narodowej do kuratoriów i szkół na temat wagi przeciwdziałania dyskryminacji z okazji Międzynarodowego Dnia Praw Człowieka (10 grudnia).
Do tej pory uwzględnianie perspektywy antydyskryminacyjnej w życiu szkoły pozostawało najczęściej zależne od dobrej woli i gotowości odważnych i zmotywowanych nauczycieli/nauczycielek. Oficjalne poparcie tego typu działań, wyrażone przez osoby decydujące o kształcie polityki oświatowej byłoby jasnym sygnałem wspierającym i legitymizującym zaangażowanie pojedynczych nauczycieli/nauczycielek. Wystąpienie Pani Minister w roku 2014 byłoby kontynuacją działań podjętych w 2012 roku w odpowiedzi na apel Koalicji z kwietnia 2012 przez Panią Minister Krystynę Szumilas. Liczymy na dalszą współpracę w tym obszarze.
Podczas konferencji „Mowa nienawiści w Polsce 2014: problem prawny, społeczny, zjawisko medialne?” zorganizowanej przez Fundację im. S. Batorego w dniu 12 czerwca br. w Sejmie RP, wskazywała Pani na problem „zawstydzającej bierności tych wszystkich, którzy przyglądają się mowie nienawiści”. Odnosimy te słowa również do innych zjawisk wywodzących się z uprzedzeń, czyli nierównego traktowania i przemocy. Przerwanie kręgu bezczynności jest sprawą o kluczowym znaczeniu również dla Koalicji na rzecz Edukacji Antydyskryminacyjnej. Zwracamy się więc z prośbą o spotkanie z Panią Minister i rozpoczęcie rozmowy na temat możliwości wzmocnienia działań zmierzających do wyeliminowania dyskryminacji, mowy nienawiści i przemocy motywowanej uprzedzeniami z polskich szkół.
W imieniu Koalicji na rzecz Edukacji Antydyskryminacyjnej,
Z poważaniem,
Małgorzata Dymowska
Prezeska Towarzystwa Edukacji Antydyskryminacyjnej
Natalia Sarata
Współkoordynatorka Koalicji na rzecz Edukacji Antydyskryminacyjnej
Kontakt w sprawie listu:
Marta Rawłuszko, Natalia Sarata, koalicja@tea.org.pl
Organizacje członkowskie Koalicji na rzecz Edukacji Antydyskryminacyjnej:
1. Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej
2. Amnesty International Polska
3. Fundacja Autonomia
4. Centrum Edukacji Obywatelskiej
5. Centrum Inicjatyw UNESCO
6. Ekspedycja w Głąb Kultury
7. Fundacja Feminoteka
8. Fundacja na rzecz Różnorodności Społecznej
9. Stowarzyszenie Homo Faber
10. Kampania Przeciw Homofobii
11. Stowarzyszenie Lambda Warszawa
12. Stowarzyszenie Inicjatyw Niezależnych MIKUSZEWO
13. Fundacja Dla Odmiany
14. Stowarzyszenie Jeden świat
15. Związek Nauczycielstwa Polskiego
16. Stowarzyszenie Otwarta Rzeczpospolita
17. Grupa Edukatorów Seksualnych PONTON
18. Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego
19. Stowarzyszenie Pro Humanum
20. Fundacja Przestrzeń Kobiet
21. Stowarzyszenie W stronę dziewcząt
22. Stowarzyszenie Rodzin i Opiekunów Osób z Zespołem Downa “Bardziej kochani”
23. Stowarzyszenie Interwencji Prawnej
24. Fundacja Klamra
25. Stowarzyszenie Romów w Polsce
26. Stowarzyszenie Kulturalno-Edukacyjno-Naukowe "KEN"
27. Stowarzyszenie Promocji Wielokulturowości INTERKULTURALNI PL
28. Stowarzyszenie na rzecz Kultury i Dialogu 9/12
29. Grupa Edukacyjna Poradni Zdrowia Psychoseksualnego "Bez tabu"
30. Stowarzyszenie dla Dzieci i Młodzieży SZANSA
31. Fundacja Rozwoju Dzieci im. Jana Amosa Komeńskiego
32. Fundacja Osiem Marzeń
33. Stowarzyszenie "NIGDY WIĘCEJ"
34. Hollaback! Polska
35. Fundacja Trans-Fuzja
36. Centrum Żydowskie w Oświęcimiu
37. Fundacja Rownosc.org.pl
38. Stowarzyszenie Na Rzecz Lesbijek, Gejów, Osób Biseksualnych, Osób Transpłciowych Oraz Osób Queer "Pracownia Różnorodności"
39. Fundacja REVERS
40. Akceptacja. Stowarzyszenie Rodzin i Przyjaciół Osób Homoseksualnych, Biseksualnych i Transplciowych
41. Stowarzyszenie Kolektyw Odrobina Kultury
42. Fundacja Aktywizacja
43. Stowarzyszenie na rzecz Profilaktyki i Edukacji Seksualnej TUMA
44. Stowarzyszenie Kofe(m)Ina
45. Fundacja Pozytywnych Zmian
46. Fundacja na rzecz Różnorodności Polistrefa
47. Fundacja na rzecz Równości
48. Fundacja Ośrodka KARTA
Do wiadomości:
Pani prof. Lena Kolarska-Bobińska, Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Pani prof. Irena Lipowicz, Rzecznik Praw Obywatelskich
Pani dr Agnieszka Kozłowska-Rajewicz, Pełnomocniczka Rządu ds. Równego Traktowania
Pan Paweł Chorąży, Dyrektor Departamentu ds. EFS, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju