Biblioteka TEA

1. Rozpocznij zajęcia dotyczące mowy nienawiści od przedstawienia celów zajęć. Jeśli po raz pierwszy pracujesz z grupą na danej platformie, wyjaśnij w jaki sposób włączać / wyłączać mikrofon, jak włączyć kamerę, jak korzystać z czatu, reakcji i innych funkcji, które według ciebie będą potrzebne (5 min).

2. Skąd czerpiesz wiedzę o świecie?

Zaproś osoby uczestniczące do badania opinii na portalu Mentimeter. Jest to bardzo proste narzędzie do sprawdzania opinii osób, robienia szybkich testów.

Aby przygotować takie szybkie badanie, osoba prowadząca musi zarejestrować się na portalu (bezpłatnie) i przygotować ankietę. Sugeruję, aby była to chmura wyrazów lub słupki. W czasie zajęć, w momencie gdy ankieta będzie gotowa i klikniesz “prezentuj” (Present) na ekranie pokaże się link do strony oraz kod dostępu do ankiety (można też skopiować bezpośredni link). Wyślij te dane osobom uczestniczącym w czacie. Wtedy w innym oknie przeglądarki na komputerze lub na innym narzędziu (np. Telefonie) osoby mogą wypełnić ankietę/wziąć udział w Twoim badaniu). W miarę, jak będą publikowały swoje odpowiedzi, na Twoim ekranie będą pokazywać się wyniki (w czasie rzeczywistym). Udostępnij swój ekran osobom uczestniczącym.

[link do Mentimeter: https://www.mentimeter.com/]

Na rysunku poniżej szybka instrukcja obsługi jak to zrobić.

Po zebraniu odpowiedzi od wszystkich osób zaproś grupę do refleksji na temat tego, co pojawiło się w badaniu. Możesz zadać dodatkowe pytania, np. Co grupa myśli o tych wynikach, jeśli wiedza czerpana jest głównie z Internetu, to z jakich konkretnie portali.

3. Następnie zaproś grupę do odpowiedzi na pytanie, czy w tych różnych przestrzeniach medialnych, z których korzystają, spotykają się z negatywnymi, nienawistnymi określeniami dotyczącymi jakichś grup społecznych. W tym miejscu, o ile te zajęcia już macie za sobą, możesz odwołać się do tematu tożsamości i przesłanek dyskryminacji. Tę rozmowę możesz przeprowadzić na forum (jeśli grupa nie liczy więcej niż 10 osób). Jeśli jest was więcej, zaproś do dyskusji na ten temat w pokojach. Możesz do tego celu przygotować tablicę Jamboard (w narzędziach platformy Google) lub jakąkolwiek inną. Zachęć grupy do notowania wniosków z dyskusji. Pytania do zadania:

1. Jakie negatywne/nienawistne komentarze spotykasz w przestrzeniach medialnych, z których korzystasz?
2. Jakich grup społecznych te określenia dotyczą?
3. Podaj przykłady.

W ramach podsumowania tej części zajęć zapytaj osoby uczestniczące, z jakimi słowami-kluczami kojarzy im się mowa nienawiści, czym według nich jest, jak mogą ją zdefiniować. Zachęć do zapisania wszystkich skojarzeń na karteczkach post-it na specjalnie przygotowanej tablicy Jambaord. Jako podsumowanie możesz pokazać (najlepiej mieć to przygotowane na prezentacji lub w innej graficznej formie) definicje mowy nienawiści, którymi posługują się zarówno instytucje międzynarodowe (np. Rada Europy), jak i organizacje zajmujące się tematem, oraz np. Uczelnie w swoich działaniach badawczych. Kilka takich definicji znajdziesz poniżej.

I. Definicja sformułowana przez Radę Europy:

Mowa nienawiści obejmuje wszelkie formy wypowiedzi, które szerzą, propagują czy usprawiedliwiają nienawiść rasową, ksenofobię, antysemityzm oraz inne formy nienawiści bazujące na nietolerancji m.in.: nietolerancję wyrażającą się w agresywnym nacjonalizmie i etnocentryzmie, dyskryminację i wrogość wobec mniejszości, imigrantów i ludzi o imigranckim pochodzeniu.

„Rasistowski i ksenofobiczny materiał” oznacza każdy materiał, obraz lub jakąkolwiek inną ilustrację idei lub teorii, która zaleca, promuje lub nawołuje do nienawiści, dyskryminacji lub przemocy wobec osoby lub grupy osób ze względu na rasę, kolor skóry, religię, pochodzenie albo przynależność narodową lub etniczną, jeśli są wykorzystywane jako pretekst do któregokolwiek z tych czynników.

[źródło: https://www.mowanienawisci.info/post/rada-europy/, dostęp 13.04.2023]

II. Definicja sformułowana przez autorów i autorki badania „Mowa nienawiści. Raport z badań” zrealizowanego na zlecenie Fundacji im. S. Batorego.

Mowę nienawiści (ang. hate speech) dostępne materiały definiują jako:

• jeden z przejawów bardziej złożonych zjawisk takich jak nietolerancja, dyskryminacja, rasizm czy ksenofobia;
• jedno z przestępstw z nienawiści (ang. hate crimes) lub wstęp do nich, ich zapowiedź;
• nawoływanie do nienawiści, groźby czy obelgi o motywacji rasistowskiej czy ksenofobicznej, język nienawiści, dyskurs dyskryminacyjny; czasem mowę nienawiści sytuuje się bliżej stereotypów i uprzedzeń, a czasem bliżej działań, w których wyraźny jest akt nawoływania do nienawiści, istotne są intencje sprawcy;

[Źródło: https://www.mowanienawisci.info/post/570/, dostęp 13.04.2023]

Fakt, że badanie zostało zrealizowane w 2014 roku, zatem to czas odległy, jednak nadal zachęcam do zajrzenia na stronę internetową towarzyszącą Raportowi, jak i do samej publikacji, zanim zaczniesz prowadzić zajęcia dotyczące mowy nienawiści.

III. Definicja opracowana przez organizację Humanity in Action:

Mowa nienawiści (ang. hate speech) jest zjawiskiem, które polega na używaniu języka w celu rozbudzenia, rozpowszechniania czy usprawiedliwiania nienawiści i dyskryminacji, jak również przemocy wobec konkretnych osób, grup osób, przedstawicieli mniejszości czy jakiegokolwiek innego podmiotu będącego „na celowniku” danej wypowiedzi. Akceptacja mowy nienawiści w wymiarze społecznym prowadzi do utrwalania się stereotypów, uprzedzeń i powodując mniejszą akceptację przedstawicieli grup ‘hejtowanych’ może także prowadzić do tzw. przestępstw z nienawiści (ang. hate crimes). Mowa nienawiści przyjmuje różne formy i dlatego istnieje trudność w jednoznacznym określeniu czym ona dokładnie jest.

[źródło: https://uprzedzuprzedzenia.org/czym-mowa-nienawisci/, dostęp 13.04.2023].

4. Praca na grafice.

Zaproś osoby uczestniczące do pracy w mniejszych grupach. Każdej grupie pokaż poniższą grafikę. Komentarze na zdjęciu zostały zaczerpnięte z tekstu Joanny Włodarczyk :Mowa nienawiści w internecie w doświadczeniu polskiej młodzieży” oraz z losowych stron w internecie.

Możesz umieścić je na nowej tablicy na Jamboardzie (przygotuj taką tablicę dla każdej z grup lub mniejszych pokoi, w których osoby będą pracowały). Wyjaśnij, że na zdjęciu jest jedna postać oraz zamieszczone są różne komunikaty na jej temat. Zadaniem grup jest wybranie tych komunikatów, które są mową nienawiści.

Celem tego działania jest wskazanie osobom uczestniczącym, że bardzo dużo z tych komunikatów jest mową nienawiści i komentowanie, szczególnie publiczne, choć może nawet nie nienawistne, wyglądu, potencjalnego pochodzenia etnicznego, orientacji psychoseksualnej innej osoby jest przekroczeniem granicy, a nawet łamaniem prawa tej osoby do godności osobistej i samostanowienia. Zaś sama mowa nienawiści podlega karze, zgodnie z polskim kodeksem karnym:

Art. 257. [Napaść z powodu ksenofobii, rasizmu lub nietolerancji religijnej]:

„Kto publicznie znieważa grupę ludności albo poszczególną osobę z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej bezwyznaniowości lub z takich powodów narusza nietykalność cielesną innej osoby, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”.

Brzmienie artykułu w listopadzie 2023.

Powyższej definicji nie musisz przytaczać w tym momencie zajęć, chyba, że poczujesz, że jest taka konieczność. Zamieszczamy ją tutaj, abyś wiedział_wiedziała, że mowa nienawiści jest po prostu karalna.

Daj grupom około 10 minut na pracę nad grafiką. Po tym czasie zaproś do podsumowania dyskusji na forum, poproś o podsumowanie zadania i podzielenie się kluczowymi dla grup refleksjami. Możesz zadać dodatkowe pytania, np. o to, czy zadanie było dla nich łatwe, czy trudne, w jaki sposób grupy odróżniały od siebie określenia, jakie kryteria brały pod uwagę, przyporządkowując dane słowo / określenie jako mowę nienawiści lub nie i co z tego ćwiczenia wynoszą dla siebie.

5. Jeśli nadal czujesz potrzebę zgłębiania tematyki mowy nienawiści, możesz zaproponować grupie ćwiczenie, w którym wspólnie zastanowicie się nad przyczynami i konsekwencjami mowy nienawiści w przestrzeni publicznej i relacjach społecznych.

Ćwiczenie, które Wam tu proponujemy zostało zainspirowane ćwiczeniem „Drzewo dyskryminacji” z publikacji „Antydyskryminacja. Pakiet edukacyjny” (http://bc.ore.edu.pl/Content/190/antydyskryminacja.pdf) oraz ćwiczeniem „Korzenie i gałęzie” z publikacji „Zakładki. Przeciwdziałanie mowie nienawiści w sieci poprzez edukację o prawach człowieka). 

Zaproś grupę do pracy w mniejszych grupach. Wyjaśnij, że zajmiecie się teraz przyczynami i konsekwencjami mowy nienawiści. Powiedz, że temat ten warty jest uwagi ze względu na to, że zrozumienie mechanizmu dyskryminacji i mowy nienawiści oraz nauka reagowania na te zjawiska wymaga zobaczenia całości w szerszej perspektywie. Wymaga zauważenia i uznania ich powiązań z innymi zjawiskami. Tylko zrozumienie przyczyn pozwala wypracować mechanizmy przeciwdziałania dyskryminacji i mowie nienawiści.

Wyjaśnij każdej grupie, że znowu będą pracować na Jamboardzie (przydziel poszczególnym grupom/pokojom oddzielne tablice) i poproś o narysowanie drzewa (możesz pokazać przykład). Ważne, aby na rysunku było miejsce zarówno na korzenie, jak i gałęzie drzewa. Poproś o wpisanie w pień drzewa hasła „mowa nienawiści”. A następnie zaproś grupy do pracy metodą deszczu pomysłów na temat przyczyn mowy nienawiści (przyczyny grupy wpisują w korzenie drzewa) i konsekwencji (grupy wpisują je w gałęzie drzewa). Przeznacz na tę pracę co najmniej 10 minut (w zależności od liczebności grup).

Po upływie wyznaczonego czasu zaproś grupy do wspólnej pracy na forum. Poproś o pokazanie wyników pracy i refleksję na temat tego, co widzą osoby uczestniczące patrząc na wykonane rysunki i zapisane w nich przyczyny i skutki mowy nienawiści. Poprowadź dyskusję podsumowującą posługując się poniższymi pytaniami:

1. Czy praca nad drzewami była łatwa/trudna? Który element było trudniej zdefiniować: przyczyny czy konsekwencje?
2. Jakie widzicie podobieństwa, a jakie różnice między poszczególnymi rysunkami?
3. Jak można wykorzystać te drzewa i ich zawartość w celu przeciwdziałania mowie nienawiści?

W tym miejscu możecie wybrać kilka korzeni (np. takie, które się pojawiły na więcej niż jednym rysunku) i wspólnie zastanowić się nad rozwiązaniami, które pozwolą zareagować na mowę nienawiści w danym obszarze.

Na koniec ćwiczenia odwróć któryś z rysunków o 180 stopni (można to zrobić na Jamboardzie). Zwróć uwagę osób uczestniczących, że mechanizm działa także w odwrotną stronę – skutki mowy nienawiści stają się często przyczynami nowych jej przejawów. Oznacza to, że używanie mowy nienawiści i dyskryminacja sama w sobie stanowi swojego rodzaju błędne koło, z którego osobie ich doświadczającej bardzo trudno się wydostać.

6. W ramach podsumowania zajęć z tematyki mowy nienawiści zachęć osoby uczestniczące do zaplanowania ich własnych działań, których celem będzie przeciwdziałanie mowie nienawiści.

Zachęć do refleksji indywidualnej dotyczącej przykładowych pytań:

1. Co zabieram ze sobą z zajęć dotyczących mowy nienawiści?
2. Co najbardziej zwróciło moją uwagę?
3. Co mnie zaskoczyło?
4. Co z tego wykorzystam w najbliższym czasie w moim życiu osobistym?
5. Jaką małą zmianę wprowadzę do mojego codziennego życia po tych zajęciach?